Paradiso, XIII,1-27
Imagini, chi bene intender cupe
quel ch'i' or vidi - e ritegna l'image,
3 mentre ch'io dico, come ferma rupe -,
quindici stelle che 'n diverse plage
lo cielo avvivan di tanto sereno
6 che soperchia de l'aere ogne compagne;
imagini quel carro a cu' il seno
basta del nostro cielo e notte e giorno,
9 sí ch'al volger del temo non viem meno;
imagini la bocca di quel corno
che si comincia in punta de lo stelo
12 a cui la prima rota va dintorno,
aver fatto di sé due segni in cielo,
qual fece la figliuola di Minoi
15 allora che sentí di morte il gelo;
e l'un ne l'altro aver li raggi suoi,
e amendue girarsi per maniera
18 che l'uno andasse al primo e l'altro al poi;
e avrà quasi l'ombra de la vera
costellazione e de la doppia danza
21 che circulava il punto dov'io era:
poi ch'è tanto di là da nostra usanza,
quanto di là dal mover de la Chiana
24 si move il ciel che tutti li altri avanza.
lí si cantò non Bacco, non Peana,
ma tre persone in divina natura,
27 e in una persona essa e l'umana.
da: Giovanni Ferrero, "Allora che sentí di morte il gelo",
Topografia celeste e cosmologia arcaica della liturgia dei Beati in Dante, Paradiso XIII,1-27
in DSU,Anno II, N.2 - Giugno 1997
(..)
Partendo dal plenilunio[primaverile] del 1300 è necessario scrivere quanti mesi prima la
costellazione presso cui Dante si trovava segnava il polo nordo celeste, cioè a Draconis = 90o, al tempo in cui Arianna si trasformò nella Corona Boreale
15 Allora che sentí di morte il gelo
Se si tiene presente il il 15 mo grado del segno zodiacale del Toro, in quo
est stella splendida Orionis, opposita stellae Antaris sitae in quinto decemo gradu Scoprpionis,
vocatur mors, ( Liber Hermetis, edit W.Gundel, pag. 54), mentre
la Corona Boreale è una costellazione a nord dello Zodiaco tra Vergine e Libra,
allora è possibile che mediante quel verso Dante non intenda semplicemente designare la morte della "figliuola di Minoi", ma significare il tempo in cui Alphekka (a CrB) misurava la stessa longitudine che Antares (opposta a Mors secondo il Liber Hermetis) aveva al tempo zero. Detto altrimenti, la differenza di longitudine tra le due stelle indica il tempo della morte di Arianna (= Alphekka). Così si spega anche la ragione della variazione che Dante introduce al mito raccontato da Ovidio, secondo il quale è la corona di Arianna ad essere collocata in cielo come costellazione e non Arianna stessa, senza ipotizzare una fonte a noi sconosciuta. Una corona non può morire. Si comprende ancora
che il sapere cosmologico in Dante non sia semplicemente un'impalcatura esteriore, ma presieda
alla invenzione dei versi, delle metafore e delle similitudini, conformemente all'arte arcaica di comporre
un testo. Infatti con la nostra lettura il verso 15 implica che la morte di Arianna, trasformata in a CrB, sia avvenuta quando la stella aveva la medesima longitudine che a Scorpionis aveva al tempo zero. [Arianna
è stata punta dallo Scorpione] Ora lo Scorpione ha un riferimento diretto con la morte, indipendentemente dal testo del Liber Hermetis edito da W. Gundel. Infatti ci sono indizi tratti anche dalla Vita Nova che suggeriscono di chiamare a Scorpionis "Morte" quando a Tauri veniva chiamato "Amore" e in latino Cupido, come è testimoniato da Manilio.
La situazione del cielo cui Dante si riferisce è data dalla rappresentazione nella quale sono indicate le costellazioni di Par. XIII,1-27 al tempo in cui a Draconis segnava il polo nord celeste. Ora con la successione dei cinque termini numerici, 15,7,2,2,3, presenti esplicitamente (quindici stelle, due segni, tre persone) o implicitamente (carro, bocca) nei versi dell'inizio del canto XIII è necessario scrivere il numero dei mesi intercorsi dal tempo in cui Arianna si trasformò nella costellazione della Corona Boreale fino al plenilunio pasquale del 1300 d.C., riferimento cronologico per il viaggio dantesco. Da quando
a Draconis = 90o
per
DT = 7*2,2*3,15;15*2 mesi = 50775.5 mesi
si giunge al
Plenilunio di Pasqua 1300 d. C.
Questo tempo è però indeterminato rispetto all'origine a meno che non si conosca anche l'intervallo trascorso dal Natale fino al plenilunio della Pasqua del 1300 e dello dall'origine dall'origine, cioè fino alla nascita di Cristo, oppure che sia meta-comunicato mediante la composiziopne dei primi ventisette versi.
Nel testo di Al-fargani, che Dante cita nel Convivio vi sono ben due liste di quindici stelle,
senza alcuna indicazione di misure temporali, mentre nel testoi ermetico De quindecim stellis, edito dal Delatte L., la prima stella della lista è Adelbaran, cioè Amore, la cui longitudine di
15o 27'
viene data senza alcun riferimento temporale. Nella lista del testo ermetico,(..) si trovano sia la stella della Corona Boreale, che il timone (temo) del Gran Carro, esplicitamente indicate dai versi di Dante, mentre non si trovano nelle due liste di Al-fargani. Sorge pertanto la domanda se Dante con l'espressione quindici stelle del verso 4 non intenda semplicemente indicare un numero di stelle, né generiche liste di quindici stelle che circolavano nel medioevo, come constata il Festugière a proposito delle due liste di Al-fargani, ma precisamente quel testo ermetico. Vi è più di un indizio per rispondere affermativamente alla domanda. Tuttavia è necessario trovare quella traduzione latina dal testo arabo in una qualche biblioteca italia ( a Bologna o a
Firenze, ad esempio,) senza dover ipotizzare circolazione di testi ora perduti o un viaggio di Dante a Parigi. Se in Dante si legge chi bene intender cupe/ quel ch'i' or vidi e nel testo ermetico beatus est qui cognoscit quod videt e se nel rivolgersi a quell'astro giunto "a pié di quella croce" luminosa del cielo di Marte (Par.,XV,20) lo chianma vivo topazio (Par.XV,85)e il topazio è la pietra preziosa assegnata dal testo ermetico ad a CrB, la cui longitudine è prossima a quella di Acrux della Croce del Sud, si hanno più che indizi per sostenere la conoscenza da parte di Dante del De quindecim stellis, o di un lapidario che riporti queste medesime informazioni necessarie per precisare sul piano cosmografico e uranografico il suo viaggio. Infine il rimanda a quel testo è necessario per determinare a partire dall'origine il tempo in cui a Draconis segnava il polo nord celeste e a Crb aveva la medesima longitudine di Antares (= Mors) al tempo zero, cioè all'origine. Infatti con l'espressione temporale di
15;27 giorni
si indica implicitamente il numero di anni necessari affinché la differenza tra l'anno giuliano di 365,25 giorni e quello tropico di 365,2422 sia pari a
15+27/60 giorni,
e corrisponde a 24498.5 mesi. Abbiamo già mostrato in saggi precedenti che tale differenza si chiama nel dialetto della cultura arcaica tuono che insieme al lampo (differenza tra l'anno sidereo e l'anno giuliano) costituiscono il fulmine (differenza tra l'anno sidereo e l'anno tropico). Ora il tempo individuato da
To + 15;27 giorni (tuono) = To + 24498.5 mesi
è identico a quello individuato precedentemente dall'espressione
Prenilunio pasquale del 1300 d.C. - 50775.5 mesi
sicché si ottiene l'espressione temporale della Pasqua del 1300 d.C. rispetto all'origine:
To + 24498.5 + 50775.5 = Plenilunio di primavera 1300 d.C.
Si può osservare che senza il rimando a quel testo, la cui prima misura per la prima stella della lista ( che invece dovrebbe essere la terza se l'ordinamento fosse semplicemente in funzione della longitudine crescente o decrescente delle stelle) è precisamente di 15o 27', il lettore da sè non avrebbe potuto trovare questo valore e intendere quel che Dante vide, anche se il riferimento alla morte di Arianna si trova al verso 15 di questa compiuta sezione introduttiva di 27 versi.
|
Da: DELATTE L.Textes latins et vieux français relatifs aux Cyranides
(Bibl.Fac. Philos. et Lettres Univ. Lièges,93,1942)
LIBER HERMETIS
DE QUINDECIM STELLIS QUINDECIM LAPIDIBUS
QUINDECIM HERBIS ET QUINDECIM IMAGINIBUS.
Inter multa alia bona quae antiqui patres sapientissimi nar-
raverunt philosophi, Hermes Abhaydimon pater philosophorum
antiquissimus sapiens et quasi unus ex benedictis a Deo philo-
sophis librum hunc edidit divisitque eum in quattuor partes
eo quod principaliter quattuor rerum virtutes, videlicet stel-
larum, herbarum, lapidum atque figurarum, in eo continentur
** dansque exemplum sapientibus posteris ut eorum sapien-
tia non abscondatur. Et ait: non moritur qui sapientiam vivi-
ficat; et iterum: ille homo sanctus comprobatur cuius exempla
in hoc saeculo collaudantur. Et omnis homo sapiens et bonis
moribus illustratus philosophus est; sapiens autem est qui res
cognoscit prout sunt et recte probari possunt. Post hoc, ait, video
quod omnis res vera habet apparentiam et formam et pondus
el colorem et, ut in aliquo perficiatur homo, per † ipsam
ideo efficitur. Et video super quamlibet superficiem duo diametra
et circum quaque tres mensuras quae sunt longitudo, latitudo
et grossities; et clauditur a quattuor lateribus et efficitur figura
quadrangularis, intus tamen secundum nostrum intellectum
infinitae intellectuales lineae comprehenduntur. Et dixit: quat-
tuor sunt in mundo quae ex toto amitti non possunt nec in-
tegraliter coniungi, et haec quattuor dicuntur elementa. Similiter
quattuor superius constituta intelliguntur quae apud nos in-
mobilia et incorruptibilia et inpertingentia comprobantur, id
est quae nec movere nec corrumpere nec ad ea pertingere pos-
sumus: et sunt haec videlicet sol, luna, stellae et caeli. Et video
quod quattuor partes mundi apud hominem unam partem
impossibile est esse, homine tantum in uno puncto terrae per-
manente, sicut est impossibile quattuor anni tempora esse unius
complexionis. Hoc enim dico exemplo quattuor nobilium scien-
tiarum, videlicet astrologiae, physicae, magicae et alchimiae.
Et dixit Hermes: beatus est qui cognoscit quod videt
et quod audit intelligit et cogitans scit quid cogitat et petens
20 scit ea quae petit et quomodo et quando, et beatus est qui pro-
bat quoniam probatio est radix totius scientiae. Ideo quilibet
naturalite tenetur probare et vera probatio fit ex visibilibus
et probabilibus et gustabilibus atque mobilibus et nisi cum
istis nulla vera probatio invenitur. Et sciendum quod unus-
quisque sapiens appetit scientiam, parcus vero et avarus divi-
tias quaerit. Notandum etiam quod natura superior quadruplex
invenitur, videlicet generans, nutriens, debilitans et corrumpens.
Et dixit Hermes: quattuor sunt complexiones, scilicet sanguis,
flegma, colera, melancolia; et similiter quattuor sunt elementa,
scilicet ignis, aer, aqua et terra; et quattuor sunt in quibus
omnia accidentia consistunt, scilicet divitiae, paupertas, vita
et mors. Et sciendum quod duo sunt per quae intelligimus utrum
bona sunt vel mala ea quae scimus, scilicet maledictio et eius
contrarium.
Dixit Hermes: sub brevitate quaedam explanare volo quae
inveni iuxta verba quorundam sapientum. Inveni namque
quod quindecim sunt quae apud sapientes excusari non
possunt, apud illos videlicet qui per astronomiam aut per
magicam aliquid opus voluerunt perducere ad effectum. Scien-
dum namque quod quindecim sunt stellae inter alias quae
fixae dicuntur et sunt magnae virtutis atque significationis.
Quarum quaedam sunt bonae et cum felicitate atque prolon-
244
gatione dant vitam, quaedam vero brevem et cum paupertate
largiuntur. Et notandum quod si Luna fuerit cum aliqua
illarum in nativitate vel interrogatione in ascendente vel in
medio caelo, apparet eius virtus atque significatio secundum
naturam et significationem sui dominii similiter cum fuerit
per se in praedictis locis. Et sciendum quod quaelibet stella
fixa constat ex duabus naturis, ut ex naturis Saturni et Veneris
vel Martis et Mercurii aut Iovis et Saturni vel Veneris et Martis.
Notandum praeterea quod cum fuerit aliquis planeta cum
ostella habente in parte naturam eiusdem planetae, potentior
efficitur natura quae cum eiusdem planetae natura concordat
et eodem modo natura planetae augmentatur. Verbi gratia
stella quaedam est ex natura Martis et Veneris: dum fuerit
Mars cum eadem stella, vincit natura Martis in significatione;
et si Venus cum ea fuerit, natura Veneris superabit; et sic de
aliis intellige locis. Si vero aliqua stella fixa ex duabus constat
naturis, ex bona scilicet et mala, et bonus planeta cum ea fuerit
vel eam bono aspectu aspexerit, significat bonum; de malo
autem e contrario veniet. Scias quidem quod luminaria et stel-
lae fixae magnam sustinent partem significationis et ex illis
magna vis pendet iudiciorum et similiter a loco coniunctionis
luminarium.
245
Dixit Hermes: sciendum quod stellae fixae quaedam sunt
duarum naturarum et complexionum et significationum duorum
planetarum, quaedam vero unius; et aliae sunt duarum natura-
rum praeter naturas iam dictas, ut quaedam habent naturam
aliarum stellarum circumstantium et aliam sui; et sunt aliae
quae non sunt nisi unius naturae vel per se vel per naturam
unius planetae. Sed scias quod naturae stellarum discernuntur
propter colores, quia secundum quod sunt colores in stellis
fixis, debent ita coaptari planetis. Nam propter colores his †
quinque modis coaptantur in natura stellae fixae planetis,
quoniam color rubeus est Martis, lividus sive plumbeus Satur-
ni, citrinus mixtus pallori Iovis, albus Veneris; tali quoque
modo debes aspicere colores aliarum stellarum. Haec enim
est proprietas earum et natura secundum quattuor elementa
et eorum colores. Et sciendum quod omnis stella rubea
in colore est naturae igneae et significat coleram et eius sapor
secundum significationem est amarus. Et omnis stella livida
in colore est naturae terreae et significat melancoliam et de
saporibus acetosum. Similiter et omnis stella in colore citrina
246
mixta pallori est naturae aeris et eius complexio sanguinea et
de saporibus dulcem significat. Omnis etiam stella alba in colore
est naturae aqueae et eius complexio flegmatica et de saporibus
salsum. Et sic intellige tam de stellis fixis quam de erraticis
et tam de maioribus quam de mediocribus atque minoribus:
invenies verum Deo dante.
De Quindecim Stellis
Postquam superius de stellis mentionem fecimus, nunc de
quindecim stellis fixis explanationem dicemus Hermetis. Stel-
lae quaedam sunt ex stellis fixis lucidiores aliis et quanto maio-
res et lucidiores videntur, tanto maior et fortior earum signifi-
catio. Quindecim quidem sunt stellae de quibus Hermes in hoc
libro proposuit facere mentionem; quarum nomina et signifi-
cationes in sequentibus declarabuntur.
Dixit Hermes: cum aspicerem Adelbaran,vide eam in 15°
gradu et 27 minutis et cum eodem capiebat medium
coelum. Et dixit: haec stella est fixa et est de natura Martis
247
et complexione Veneris. Illa enim est Martis quae lucidior est
ex consistentibus in capite Tauri; omnes quidem aliae Veneri
attribuuntur. Haec quidem stella fixa est significatrix magnae
siccitatis propter Martem et quandoque magnae humiditatis
propter Venerem. Unde notandum quod cum fuerit Mars cum
ea in uno gradu et minuto, tota eius significatio erit Martis et
nullam ibi Venus habebit potestatem. Et cum fuerit Venus cum
Aldebaran in uno gradu et minuto, eius significatio erit ac
si esset iuncta Marti in uno gradu atque minuto. Quod si Lunam
acciderit esse cum Aldebaran et Luna aspecta fuerit a Saturno
vel a Marte aut in quadratura sive oppositione a Sole, idem erit
ac si iungeretur Marti. Sed si esset Luna cum Aldebaran et
aspiceret eam Iupiter vel Venus aut Sol amicabili aspectu,
eandem retinet significationem ac si esset cum Venere in eodem
gradu et minuto. Quando vero haec stella est in ascendente vel in
medio caeli et est infortunata propter Martem, significat guerras,
contentiones, lites, rixas, gravitates et ea quae Mars significat.
Et si in dictis locis propter Venerem fortunata fuerit, designat
temperamentum et hoc quia in eodem loco maior et calor
Martis quam Veneris. Et scias omnes stellas fixas quando sunt
fortunatae bonum significare, et quando infortunatae, malum.
Et debemus in nostro tempore considerare in quibus locis
sint et eas rectificare per tempora transacta. Et nota quod,
postquam unam habueris rectificatam secundum latitudinem
vel longitudinem suam et eius oppositionem a sole et secundum
ascendentem et medium caelum et occidentem et secundum
coniunctionem alicuius planetae cum ea, si secundum quod
diximus eam rectificaveris, poteris habere initium ex quo bonus
sequetur finis ad alias stellas fixas rectificandas et consecutus
eris veritatem graduum et minutorum in quibus fuerint, secun-
dum magnitudinem vel parvitatem instrumenti cum quo meti-
tus fueris.
Dixit Hermes: secunda stella ex stellis fixis de quibus men-
tionem fecimus est valde nota omnibus in caelum intuentibus.
Haec enim stella bebraice Lampada dicitur eo quod ad formam
lampadis sit formata: arabice vero Horaya nuncupatur; sed
Graeci Virgilias, Latini autem ipsam Pleiades vocant et maior
pars occidentalium septem Capellas: septem enim sunt stellae
et ideo septem Capellae dicuntur. Haec enim earum notitia:
cum caelum inspexeris, tot stellas in tam parvo loco sive spatio
videre non poteris. In tempore quidem Hermetis fuerunt ab
eo inventae in 27° gradu Arietis et 20 minutis. Natura autem
eius est natura Lunae et complexio eius complexio Martis.
Et quandocumque fuerit Luna cum Alchoraya et aspexerit
eam Venus ex humida mansione et Mercurius similiter ex humi-
da mansione secundum tempus testimonii Solis et fuerit in
ascendente vel in medio caeli cum Alchoraya et Mars vel Sol
eam aspiciat ex opposito, significat nubes et gravitatem oculo-
rum. Et scias quod eae stellae non sunt de prima nec de secunda
magnitutine, et rectifica eas ut superius dictum est et invenies
verum adiuvante Deo.
Tertia stella dicitur Caput Algol: est namque stella lucida,
rubea, clara. Permanet quoque in parte septentrionali distans
per magnum spatium a via Solis. Cuius natura est natura
Saturni et est eius complexio complexio Iovis. Sciendum quidem
quod haec stella est una de fortioribus totius ~rmamenti in
nativitatibus et in conceptionibus rerum. Si autem Mars fuerit
cum ea in ascendente vel in medio caeli, facit hominem litigio-
sum fortem. Si Luna fuerit cum ea in ascendente et Mars vel
Saturnus eam aspexerit ex opposito, < significat malum et
amissionem > capitis. Eratque hoc in tempore nostro, ut dixit
Hermes, 9° gradu et 28 minutis Arietis. Rectificatio eius fiat
praedicto modo.
Quarta stella dicitur Alhaioth. Est autem luminosa stella a
parte septentrionali transitusque eius prope verticis punctum
estque magnae potestatis in iudiciis. Et dicunt quidam quod
est tenens frenum: alii dicunt ipsam retinentem habenas. Haec
251
stella dicitur ex natura Iovis et Saturni; et quando Iupiter
vel Saturnus est cum ea vel aspicit eam et iungitur ei Luna,
scias eius virtutem esse duplicem et eius significationem esse
multiplicatam et semper aspice utrumque et cuius magis videris
superare significationem, ipsum recipe pro eius significatore
Quinta stella dicitur arabice Alhabor, latine Canis maior.
Haec stella est meridionalis et inter omnes stellas fixas est ex
maioribus et magis apparens. Et similiter eius virtus est valde
efficax super terram et possibile est quod in quinto climate,
sexto et septimo et octavo in quibusdam partibus non apparet in
circulo astrolabii latitudinis ipsius terrae. Haec autem stella
est ex natura Veneris et est stella fortunae et per hanc mutatur
multotiens status mundi ad temperamentum vel distempera-
mentum, ab bonum vel ad malum, quia si quis eam fortunatam
habuerit in ascendente vel in medio caeli et Luna vel pars for-
tunae cum ea fuerit in eodem gradu, significat magnam gratiam.
252
Et si opus imaginis fuerit, eius virtus erit ad bonum et ad mag-
num honorem.
Sexta stella dicitur arabice Algomeisa, latine Canis minor.
Haec stella est propinqua circulo signorum et est ex natura
Mercurii et ex complexione Martis. Haec quidem stella facit
homines audaces et rationabiles, si fuerit in ascendente, et dat
posse vincendi si fuerit in ascendente vel in medio caeli et fuerit
Luna cum ea.
Septima stella dicitur Cor Leonis et apud quosdam stella regia
sive stella altae potentiae. Haec stella est duarum naturarum
et duarum complexionum. In omnibus stellis firmamenti non
est vicinior viae Solis. Quicumque eam habuerit in ascendente
vel in medio caeli vel in radice nativitatis liberam aspectibus
infortunarum et invenerint eam fortunae, significat quod erit
rex aut aliquis magnus dominus. Haec enim stella est significa-
trix magni honoris magnarumque divitiarum atque timoris et
praecipue quando fuerit propinquior Lunae orientis vel medii
253
caeli. Haec enim stella ex natura Iovis et Martis consistit: cum
igitur ii planetae duo superius dictas habeant potestates, haec
stella, ut dictum est, eorum retinet significationes.
Octava stella dicitur Ala Corvi et non lucet tantum sicut
quaedam aliae de quibus superius fecimus mentionem: est enim
ex natura Saturni et Martis et retinet in se multas malas signifi-
cationes. Et quia est plena totius infortunii, quando infortunae
cum ea fuerint, significat omne malum cuius significationem
retinent Saturnus et Mars. Et si Luna fuerit cum eis, dices ipsam
esse in valde mala significatione: nisi occurrerint ei fortunae
videlicet Sol, Iupiter et Venus, hanc stellam pones in opere
destructionis. Et in cuius radice nativitatis haec stella est in
ascendente vel in medio caeli, infelicitatem eiusdem nati por-
tendit.
Nona stella dicitur Alchimech Alaazel. Haec enim accedit
ad zodiacum ex parte meridiei et est ex natura Veneris et Mer-
254
curii et diciur stella pulchritudinis et rationis secundum quod
est eius vera dispositio in figura. Et haec quidem stella significat
honestatem et bonum in faciendo ludos suos et res de quibus
homines rident et ioeantur atque laetantur.
Decima stella dicitur Alchimech Alramech et dicitur Saltator
et est ex natura Martis et Iovis. Quando autem eam aspiciunt
luminaria bono aspectu cum adiutorio fortunarum, est ex signi-
ficatione Iovis; quando e contrario, est ex sígnificatione Martis.
Undecima stella dicitur Benenays et est postrema de duabus
stellis quae sunt in Cauda Ursae maioris: est namque in fine
caudae Bovis deferentis currum. Haec enim est una ex septem
stellis quae faciunt cursum suum circa polum mundi. Per hanc
enim potest quisque sapiens in omni tempore anni in nocte
horam sumere, sicut in die per solem. Et nemo bene provectus
ipsam potest aliquatenus excusare et a nemine utitur nisi ab
eo qui ipsam recte potest sumere in ascendente: et scias quod
255
paucae ex iis stellis inveniuntur. Haec autem stella est ex natu-
ra Veneris et Lunae. Est autem valde remota a circulo signo-
rum et quando multum lucet, pluviam significat in proximo
esse venturam.
Duodecima stella dicitur Alfeca. Haec stella est ex natura
Veneris et Mercurii. Stella quidem est non multum lucida, sed
multiplicatur eius significatio in bono quando est a trino vel
sextili aspectu a Sole, et dat honorem et sublimationem dum
est in radice nativitatis et libera a malis in medio caeli vel in
aseendente.
Tertia decima stella dicitur Cor Scorpionis. Stella quidem
est bene lucens, trahens ad rubedinem, quae ex natura Martis
et Iovis constat. Est enim propinqua zodiaco. Haec si est in
radice nativitatis in ascendente vel in medio caeli, sublimatio-
nem et honorem significat et meliorat eius dignitatem quando
est cum fortuniis; e contrario facit, dum ab infortuniis est
aspecta.
Quarta decima est Vultur eadens et est ex natura Veneris
256
et Mercurii. Haec quidem stella est ex illis quae maiorem faciunt
elevationem in quinto, sexto et septimo climate. Stella quidem
haec est temperata in omnibus in quibus invenio eam: arcus enim
eius est magnus et eius apparentia magna. Bonam in ascendente
et multo meliorem in medio caeli habet significationem, dum
a Marte vel a Saturno eius bonitas non laedatur; nam si laeda-
tur, e contrario erit eius significatio.
Qiunta decima stella est Cauda Capricorni; est namque ex
natura Saturni et Mercurii et proxima zodiaco ex parte meri-
diei. Haec stella est infortunii magni cum in coniunctione Solis
existit; si ab eo ex quarto vel opposito aspiciatur, cum tunc
est in nativitatibus, designat corruptionem et damnum. Haec
namque stella in magica pro infortunio computatur eius domini,
videlicet Saturni et Mercurii, dum eam aspexerint et fuerint
257
retrogradi vel combusti, quia tunc destruitur sua significantia,
intellige.
L'analisi completa del testo ermetico non può essere qui esposta, tuttavia si può accennare al principio metodologico di lettura di quel testo. Poiché le misure di longitudini delle stelle non hanno senso se non viene indicato il tempo della loro misurazione o meglio il tempo al quale si riferisce quel dato più calcolato che misurato, l'anomalia nell'ordinamento non è da ascriversi ad un erore del traduttore o dell'astronomo arabo o della tradizione manoscritta, ma all'indicazione che quando la prima stella (Adelbaran) misurava 15° 27' la longitudine della terza stella (Algol) [che doveva essere la prima della lista] espressa in mesi misurava 9,28 + 15,27 mesi, essendo data in 9o 28' la longitudine di Algol. Per trasformare questa informazione congruente ad un vero catalogo stellare è necessario sapere quando Adelbaran segnava il punto vernale, aveva cioè longitudine 0o. Ora questa
informazione è alla base di tutta la tradizione letteraria latina e ad essa Dante si riferisce rivolgendosi ai "fedeli d'Amore" nella Vita Nova, dedicando a loro il suo primo sonetto. Se per
To + 21780.5 mesi Adelbaran = 0o
quando
Adelbaran = 15o 27' = 13758.5 mesi Algol = 568 +927 mesi
da cui risulta, essendo DT = 35539.5 mesi, che Algol al tempo di origine misurava
360o - 34404 mesi
sicché per DT = 34404 mesi Algol = 0o.
Ora Algol è b Persei, la testa tagliata della Medusa, e, accettando di identificare il tempo zero
con il plenilunio di primavera del 4787 a.C. come abbiamo già indicato in precedenti saggi, si trova che al plenilunio del 20 ottobre del 2035 a.C., quando secondo questi dati Algol coincide con il punto vernale, la distanza della Luna dal nodo ascendente è è 0o, cioè la longitudine della Luna al plenilunio coincide con la longitudine del nodo ascendente lunare. [Forse per questo che il nome Algol significa il demone. Si può pertanto assumere che b Persei = Po cominciare il calcolo dell'incremento costante della distanza dal nodo ascendente della luna, un valore la cui misura è legata al fenomeno delle eclissi lunari e solari.]
|
Dixit Hermes: quicumque has quindecim stellas rectificare
sciverit secundum quod de tribus primis superius est praeliba-
tum, ad veritatem potentiae earum sciat quod poterit pervenire.
Et si quis per fixas stellas voluerit iudicare, oportebit eum scire
earum naturas et posse ac proprietates et in quibus imagi-
nibus inventae erunt et in quibus domibus et quae pars cadat
cum eis et quis radius et quae duodenaria et quis planetarum
est secum et quis eam aspicit. Sic autem poterit invenire per
ipsas in omnibus veritatem quemadmodum per planetas et sic
verum inveniet, ut scriptum est in libro iudiciorum planeta-
rum. Et sciendum quod stellae fixae habent fortunas et infortu-
nas quemadmodum et planetae, sed earum fortunium et in-
fortunium accidit ex parte Solis aliorumque sex planetarum
secundum quod sunt ad ipsas earum coniunctiones et aspectus.
Et sciendum quod omnis stella fixa quanto maior est et clarior
258
et propinquior zodiaco vel puncto verticis et magis septentriona-
lis, tanto fortior est in omni operatione et iudicio.
Pietre preziose
Dixit Hermes: in initio huius voluminis intentio nostra fuit
circa quattuor, videlicet circa stellas fixas quae sunt res spi-
rituales et caelestes et luminosae, quarum potentia est magna
et mirabilis et nimis occulta nisi sapientibus. Modo autem in
secunda particula volumus patefacere claritatem et virtutem
quam ipse summus claritatis et virtutis conditor inclusit lapidi-
bus pretiosis, quorum virtutes assimilantur virtutibus praedic-
tarum stellarum et quorum colores coloribus planetarum.
Sciendum quod ex lapidibus pretiosis quidam sunt valde lucidi
et magnam ex se proferunt claritatem, ut carbunculus, et qui-
dam palam facientes virtutem, ut magneta, iaspis et saphirus
et multi alii, et quidam ex illis sunt perpulchri habentes paucas
virtutes. Et hoc est quod dicere volumus quoniam quindecim
sunt lapides in coloribus et complexionibus et naturis concor-
dantes cum supradictis stellis: quorum nomina et colores,
259
virtutes quoque et stellas ad quas pertinent, si Deus voluerit,
declarabimus. Et ideo quindecim lapides scriptos volumus
ponere in hoc libro quia de quindecim stellis mentionem feci-
mus in eodem. Isti quoque lapides debent poliri et sculpi sive
subscribi cum Luna fuerit iuncta stellae sibi pertinenti. Quo-
niam si ita fuerit, in centuplo multiplicabitur eius virtus. Unde
scias quod sapientes antiqui inspiciebant superiora et opera-
bantur in inferioribus et secundum eorum voluntates in operibus
efficaciae adimplebantur.
Dixit Hermes: primus ex lapidibus quindecim dicitur rubinus
quem quidam carbunculum vocant. Cuius color est sicut color
carbonis succensi et eius virtus est augmentare divitias et mag-
num honorem exhibere deferenti. Hic namque lapis est ex
natura Solis et eius stella fixa est Aldebaran.
Secundus lapis dicitur cristallus; quidam dicunt quod est
diadocos, qui magis tinctus est quam cristallus. Virtus namque
eius est aggregare daemones et spiritus mortuorum et vocare
ventos et secreta abscondita scire. Color lapidis huius est color
aquae congelatae quae est interius clara et exterius turbulenta.
260
Et cum volueris cum eo aliquid operari, operare cum fuerit
Luna cum Alchoraya quia tunc apparebit eius virtus.
Tertius lapis dicitur diamas; qui durissimus approbatur ita
quod cum eo scinduntur omnes alii lapides pretiosi: cuius vir-
tus est animositatem et audaciam conferre membraque custo-
dit illaesa. Et si quis vult deferentem illum incantare vel fic-
ticiare, incantatio revertitur super facientem illud. Et color
eius est ut color ferri lucidi et stella a qua virtus eius procedit
est Caput Algol et virtus eius probatur cum Luna est cum illa
stella.
Quartus lapis saphirus dicitur: cuius color est color azurii,
sed quidam illorum ad albedinem trahunt. Virtus eius est exal-
tare hominem in honorem et ipsum reddere gratiosum coram
regibus et nobilibus. Stella quidem eius est Alhaioth, et operare
cum eo quando Luna coniungitur ei.
Quintus lapis dicitur berillus et est clarus ad modum cristalli
sive aquae maris et est quasi oculus debetque angulos habere
per quos eius claritas procedit. Cuius virtus est magni honoris
et magnae benevolentiae ad ponendum concordiam inter reges
et alios homines; et quando Luna est cum Alhabor, tunc augmen-
tatur eius virtus et praecipue si est in ascendente vel in medio
caeli. Et si hunc lapidem in auro ponere volueris, pone cum
Luna et Venus fuerint cum Alhabor et proficies.
Sextus lapis dicitur achates; cuius color est croceus, tamen
aliqui inveniuntur nigri, alii albi et virgulati. Cuius virtus
est gratiam dare apud Deum et homines; et reddit hominem
gratiosum spiritibus aeris datque magnum posse contra magi-
cam. Stella quidem eius est Algomeisa et tunc proba virtutem
eius cum Luna fuerit cum ea.
Septimus lapis dicitur gorgonza. Quidam illorum sunt rubei
veluti granati, qui ideo granati dicuntur quia color eorum est
262
ut color granorum mali granati; et sunt quidam rubei tantum
alii vero sunt multorum colorum. Eius virtus est iram et me-
lancoliam auferre; reddit hominem temperatum bonamque
dat gratiam deferenti. Hic autem lapis descendit a Corde Leonis
sive stella regia et qui aliquid ex eo vult operari, operetur cum
Luna fuerit cum Corde Leonis.
Octavus lapis dicitur onichius, et inveniuntur multi ex eis.
Color eius niger est. Facit hominem iratum, animosum et auda-
cem et mala cogitantem et maledicentem; et facit prava somnia
somniare et facit fugere daemones et congregare. Cuius stella
est Ala Corvi.
Nonus lapis dicitur smaragdus; cuius color est viridis. Virtus
eius est augmentare divitias ei qui eum in auro positum secum
honeste duxerit causasque devincere facit et eruit hominem
263
ab angustia et malo. Stella quidem eius est Alchimech Alaazel
et prospice quoniam ab hac stella processit virtus smaragdi.
Decimus lapis dicitur iaspis et diversos habet colores quo-
niam alii virides, alii rubei, alii vero guttati sunt. Virtus eius
est maior auferre febres et quidam eorum restringunt sangui-
nem. Cuius stella propria est Alchimech Alramech; et cum
eo operare ut superius est praelibatum.
Undecimus lapis dicitur magnes; cuius color est ut color ferri
lucidi et bene forbiti. Virtus eius est attrahere ferrum ad se
et ostendere partem orbis et partem ubi volvitur Benenays,
et ostendit polum mundi in parte septentrionali. Et cum
hoc lapide multa miracula faciunt incantatores. Stella eius
est Benenays.
Duodecimus lapis dicitur topazius. Color eius est citrinus
ad similitudinem auri puri. Virtus eius est frigida et reddit
264
hominem castum, dat amicitiam et amorem apud homines.
Eius stella est Alfeca quae dicitur Corona.
Tertius decimus lapis dicitur sardius et cum eo est ametis-
tus. Color sardii est rubeus, ametisti vero ut gutta vini rosacei.
Virtus sardii est reddere bonum colorem, virtus ametisti cons-
tringit daemones et fugat eos et non impediunt deferentem
maligni spiritus. Et stella eorum est Cor Scorpionis et operare
cum eis cum Luna fuerit cum praedicta stella.
Quartus decimus lapis est crisolitus; cuius color est ut co-
lor auri lucidi et simulatur quod proiciat radios ut radios ignis;
alii assimilantur aquae maris. Cuius virtus est magna in expa-
vescendo daemones; et sicut magnes aspicit septentrionem, sic
crisolitus orientem; et similiter virtus eius est ut coerceat noc-
turna fantasmata et timores. Et eius stella est Vultur cadens.
Quintus decimus lapis est calcedonius; cuius color est medius
265
inter gorgonzam et berillum (de gorgonzis dico qui sunt
quasi albi). Virtus eius dat gratiam in causis illis qui eum de-
ferunt. Stella eius est Cauda Capricorni; cum autem Luna
fuerit cum ea ut diximus, operare cum eo.
Moneo quidem insuper ut cum Luna fuerit coniuncta stellae
cui lapis convenit in ascendente vel in medio caeli, tunc lapis
ponatur in auro vel argento vel ferro vel plumbo sive quocum-
que metallo quod ei convenit et multum proficies Deo dante.
Et notandum quod quicumque bene sciverit commiscere
opera stellarum cum operibus lapidum poterit bene proficere
in omni opere boni et mali. Et super hoc debemus eis addere
herbas quas communiter habere possumus, quae sunt concordes
eorum complexionibus et naturis. Et cum haec tria habueri-
mus, quaeremus quartum ita ut ea quae in initio libri propo-
suimus,cum Dei auxilio integre et sine diminutione compleamus
et sic ad quattuor virtutes sciendas quae cuilibet naturali ne-
cessariae sunt pertingere poterimus.
266
..........
Confronta con il testo seguente:
Apocalisse
XXI
19 Et fundamenta muri civitatis omni lapide pretioso ornata.
Fundamentum primum, iaspis (a Bootis), secundum sapphhirus (b Orionis),
tertium calcedonium (d Capricorni), quartum smarag
20 dus (a Virginis), quintum sardonyx, sextum sardius, septimum chrysolithus, octavum beryllus, nonum
topazius, decimum chrysoprasus, undecimum hyacintus, duodecimum amethystus.
1) rubinus a Tauri
2) cristallus h Tauri
3) diamas b Persei
4) saphirus b Orionis (2)
5) berillus a Cma (8)
6) achates a CMi
7) gorgonza a leonis
8) onichius d Corvi
9) smaradgus a Virginis (4)
10) iaspis a Bootis (1)
11) magnes b Uma
12)topazius a Coronae borealis (9)
13) sardius Antares (6)
14) crisolitus Vega (7)
15) calcedonius d Capricorni (3)
|
|
|
|